شرکت مادرتخصصی خدمات کشاورزی

گونه های بومی دریای خزر مانند فیل ماهی تاسماهی ایرانی (قره برون)، ازون برون، شیپ و تاسماهی روسی (چالباش) مناسب ترین ماهیان خاویاری بومی موجود برای تولید گوشت و خاویار پرورشی هستند . از سوی دیگر گونه ازون برون تاسماهی ایرانی و شیپ به دلیل بلوغ جنسی سریع تر نسبت به فیل ماهی بهترین گزینه برای برگشت سرمایه تولید خاویار هستند. تمامی این گونه ها در آب لب شور دریای خزر زندگی میکنند و برای تخم ریزی به آب شیرین مهاجرت میکنند.

فیل ماهی (Huso huse)
محل زندگی فیل ماهی در دریای خزر دریای سیاه، آزوف و شرق دریای مدیترانه است و به علت داشتن دهانی بزرگ و هلالی شکل و سبیلک های فشرده از سایر ماهیان خاویاری متمایز میشود عمر این ماهی به ۱۰۰ سال و وزن آن به ۲ تن می رسد. مولدین فیل ماهی در محیط و شرایط پرورشی در استخرهای بتنی طی ۱۴-۱۰ سال بالغ می شوند. این ماهیان به راحتی به غذای کنسانتره عادت میکنند و قابلیت رشد و پرورش در آب شیرین را دارند که پرورش آنها با استفاده از آب رودخانه و چاه در بیشتر مناطق کشور میسر است. رشد این ماهی سریع تر از سایر ماهیان خاویاری است؛ به طوری که فیل ماهیان در یک سالگی به وزن یک تا 5/1 کیلوگرم، دوسالگی به میانگین وزن ۳ تا ۵ کیلوگرم و در سال سوم به ۸ تا ۱۲ کیلوگرم می رسند (شکل) (۲) رشد طولی آن از سال چهارم زندگی کم میشود این ماهی از نظر شیلاتی اهمیت فراوانی دارد و خاویار آن از نوع درجه یک محسوب میشود. گوشت این ماهی حاوی 6/16 درصد پروتئین و 7/6 درصد چربی است (محسنی و همکاران، ۱۳۸۴ پورعلی و همکاران (۱۳۸۹). خاویار آن نیز 9/25 درصد پروتئین و 8/11 درصد چربی دارد. این گونه با ارزش درصد قابل توجهی از جمعیت مولدین پرورشی در مراکز تولیدی را شامل میشود.
رده بندی و مشخصات ظاهری فیل ماهی
فیل ماهی با نام علمی 1758 ,Husa husa Limaeus ماهی رود کوچ است که در آبهای شور و لب شور زندگی و رشد کرده اما برای تخم ریزی به آب شیرین مهاجرت می.کند فیل ماهی از رده ماهیان استخوانی و زیررده Teleastomi و بالاراسته ماهیان غضروفی - استخوانی " و راسته تاسماهی شکلان است. در تقسیم بندی JAL Acipenseridae solgils (1RAR) Holcik, (AFA) Berg دو زیر خانواده تاسماهیان Acipenserini و Scaphirhychini است که زیر خانواده تاسماهیان دارای دو جنس Acipenser و Husa است. جنس فیل ماهی شامل دو گونه فیل ماهی دریای خزر و فیل ماهی آمور هستند ، بهمنی ۱۳۷۶، ۱۳۷۷ و ۱۳۸۴) زیستگاه اصلی این ماهیان در حوضه دریای خزر، سیاه و آزوف است و در حوضه دریای آدریاتیک نیز وجود دارند (1989 Holcik) که قبل از مهاجرت برای تخم ریزی به رودخانه ها، در آب لب شور در ناحیه میانی زیست میکنند در دریای سیاه تا عمق ۱۶۰ متر و حتی تا عمق ۱۸۰ متر پایین میروند و در دریای خزر در اعماق ۱۰۰ تا ۱۴۰ متر زندگی میکنند (1989 ,Holcik)
فرم بدن دوکی شکل قسمت پشت تیره رنگ، ناحیه شکمی سفیدرنگ است. دهان بزرگ و نیمه هلالی است (شکل های ۲و۳) آذری تاکامی (۱۳۸۸) تاکنون نمونه هایی از این گونه با طول عمر حدود ۱۰۰ سال و وزن تقریبی ۲ تن صید شده است. جنس نر در سن ۱۴-۱۳ سالگی و جنس ماده در سن ۱۸- ۱۶ سالگی در محیط طبیعی بالغ میشوند البته این مدت در محیط پرورشی در استخرهای بتنی به ۱۲-۱۰ سال نیز میرسد. مولدین این ماهی پس از ورود به رودخانه برای تخم ریزی به قسمت های بالای رودخانه مهاجرت کرده و تعداد تخم آنها به اندازه وزن ماهی دارد و بین ۷۰۰ - ۳۶۰ هزار عدد متغیر است. این ماهیان بستگی از بی مهرگان آبزی و سپس با افزایش سن از سایر ماهی ها نظیر ماهی کلمه گاوماهی و غیره تغذیه می.کنند این ماهیان به راحتی به غذای کنسانتره عادت کرده و قابلیت رشد و پرورش در آب شیرین را دارند پرورش آنها با استفاده از آب رودخانه و چاه در استانهای شمالی ایران میسر شده است به نحوی که هم اکنون تعدادی از این ماهیان در آب شیرین بالغ شده و در مرحله ۴ رسیدگی جنسی قرار دارند به دلیل قدرت تحمل دامنه وسیع دمایی ، شوری و دامنه وسیع رژیم غذایی و استعداد فراوان برای رشد از گونه های پرورشی در بین ماهیان خاویاری است. فیل ماهی حتی در مراحل اولیه آنتوژنز به راحتی از سایر گونه ها و جنس های تاسماهیان به دلیل دهان بزرگ نیمه هلالی متمایز می شوند. این نشانه به عنوان مشخصه مورفومتریک برای جنس فیل ماهی و همچنین برای نماینده دوم ،آن یعنی کالوگای آمور است. در ایران گونه فیل ماهی به دلیل رشد سریع تر و قابلیت انطباق بهتر با شرایط پرورشی به عنوان گونه اصلی جهت فعالیتهای پرورشی انتخاب و در دستور کار قرار گرفته است و گونه های دیگر از قبیل تاسماهی ایرانی و ازون برون در حد بسیار محدود و تحقیقاتی پرورش داده می.شوند. از محدودیت های اصلی توسعه پرورش فیل ماهی میتوان کمبود بچه فیل ماهی بلوغ دیرهنگام و طولاتی بودن دوره پرورش تا مولد سازی کاهش شدید ذخایر طبیعی این گونه ذکر کرد با توجه به اهمیت تنوع گونه ای ضروری است اولاً سایر گونه ها از قبیل تاسماهی ایرانی تاسماهی روسی، شیپ و ازون برون در توسعه پرورشی قرار گیرند. ثانیاً دورگه مناسب نظیر ماهی بستر به مجموعه پرورش تجاری افزوده شود، ثالثاً گونههای غیر بومی در استانهای مرکزی واجد مزارع پرورش ماهیان خاویاری توسعه یابند و مطالعات جامع روی آنها صورت پذیرد تا طبق اصول زیست محیطی توسعه آبزی پروری گونه های زودبازده انجام شود.

تاسماهی ایرانی (Acipenser persicus)
رده بندی و مشخصات ظاهری تاسماهی ایرانی
تاسماهی ایرانی یکی از با ارزش ترین گونههای ماهیان خاویاری حوضه جنوبی دریای خزر است که طی دهه اخبر به عنوان گونه مناسب پرورشی جهت تولید خاویار به مزارع پرورش ماهیان خاویاری معرفی شده است و حدود ۲۰ تا ۳۰ درصد از گلههای مولدین پرورشی در مزارع خصوصی را تشکیل میدهد صالحی و همکاران، ۱۳۸۸) تاسماهی ایرانی یا قره برون به معنی پوره سیاه تقریباً شبیه چالباش است. با این تفاوت که رنگ آن تیره تر و اندازه آن نیز بزرگ تر و خاویار آن مرغوب تر و بیشتر است. در قسمت پشتی این ماهی ۵ تا ۱۳ پهلوها ۲۱ تا ۴۲ و در قسمت شکم بین ۷ تا ۱۴ پلاک سخت استخوانی شکل وجود دارد. بدن کشیده و باریک است و ارتفاع بدن ۱۶/۸ درصد طول بدن است.
باله سینه ای نسبتاً کوچک است و اندازه آن ۸ تا ۱۵ درصد طول کل بدن است و دارای یک شعاع استخوانی ضعیف است که از آن برای تعیین سن ماهی استفاده میشود (شکل (۴) (بهمنی ۱۳۸۴) قره برون انتشار وسیعی در همه بخشهای دریای خزر دارد؛ اما تغذیه و زمستان گذرانی آن اساساً در جنوب و مرکز دریای خزر است و برای تخم ریزی به رودخانه های کورا سفیدرود گرگان رود و بعضی از رودخانه های سواحل ایران و حتی ولگا و اورال مهاجرت میکند تاسماهی ایرانی به هنگام مهاجرت به رودخانه نزدیک به بستر حرکت می کند و وقتی که ارتفاع آب رودخانه زیاد باشد این ماهی در نزدیک سواحل رودخانه حرکت می.کند. ماهی قره برون برای تخم ریزی مهاجرت طولاتی را در رودخانه انجام میدهد این گونه برای تخم ریزی طی سال به رودخانه کورا مهاجرت می.کند ولی بیشترین مهاجرت آن در اردیبهشت و خرداد ماه است در رودخانه ولگا تاسماهی ایرانی در ماه های اردیبهشت و خرداد جهت تخم ریزی مهاجرت می کند که اکثر آن در اواخر ماه اردیبهشت صورت می گیرد (بهمنی، ۱۳۷۷)
زمان مهاجرت تخم ریزی تاسماهی ایرانی تحت تأثیر هیدرولوژی ،رودخانه خصوصیات جریان و دمای آب و خصوصیات بیولوژیک ماهی قرار دارد درجه حرارت مناسب تخم ریزی ماهی تاسماهی ایرانی به طور قابل توجهی بالاتر از تاسماهی روسی و معمولاً ۲۰ تا ۲۲ درجه سلسیوس است و هم آوری مطلق آن بین ۸۵ هزار تا ۸۴۰ هزار عدد تخم در نوسان است احلاجیان ۱۳۷۷) رژیم غذایی تاسماهی ایرانی با تغییر سن ماهی تغییر می کند و در نخستین سال بچه ماهیان روی بستر رودخانه در پناهگاه از گاماریده ها لارو کرم خونی کم تاران کورفید و مایسیدها تغذیه میکنند. در بخش شمالی دریای خزر بچه ماهیان کوچک تر از طول کلی ۴۰ سانتی متر مایسیدها و گاوماهیان را به عنوان غذا مورد مصرف قرار میدهند. در حالی که در بخش مرکزی و جنوبی دریای خزر از گاماریده ها ترئیس خرچنگ ها، شگ ماهیان (Clupeidae) و گاوماهیان تغذیه می کنند. قسمت عمده غذای تاسماهیان ایرانی در گروههای سنی جوان تر در دریا از ماهی تشکیل میشود در حالی که گروه های کاملاً رشد یافته از نرمتنان خرچنگها و ماهی تغذیه می کنند. ماهیان تر در سن ۸ سالگی و ماده ها در ۱۲ سالگی بالغ می شوند (بهمنی، ۱۳۷۸)
در شرایط پرورش در مخازن فایبرگلاس و بتنی در سال اول به میانگین وزنی ۳۰۰ گرم و در سال دوم ۶۰۰ گرم و سال سوم تا ۲ کیلوگرم می رسند حسینی) و همکاران، ۱۳۸۸ پورعلی و همکاران (۱۳۹۰) (شکل) (۳) سن بلوغ در شرایط پرورشی ۱۰ تا ۱۲ سال است (محسنی و همکاران (۱۳۸۹). وزن مولدین در این سن ۱۵ تا ۲۰ کیلوگرم و به طور متوسط ۲ کیلوگرم خاویار می دهد. درجه حرارت مطلوب برای تکثیر این ماهی ۲۲-۲۰ درجه سلسیوس است. گوشت و خاویار این گونه ارزش زیادی دارد. به طوری که گوشت آن ۱۱ درصد چربی و 6/15 درصد پروتئین (محسنی و همکاران (۱۳۸۹) و خاویار آن ۱۶-۱۱ درصد چربی و ۲۷-۲۳ درصد پروتئین دارد.